ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านบุอันโนง  ต.ปราสาททนง  อ.ปราสาท จ.สุรินทร์  ชวนผู้ปกครอง และผู้เฒ่าในหมู่บ้าน  ร่วมกันสร้าง “นิเวศสื่อสุขภาวะ” ด้วยแนวคิด 3 ดี  (สื่อดี พื้นที่ดี ภูมิดี) ส่งเสริมพัฒนาการเด็ก ใช้รากฐาน “ภูมิปัญญาท้องถิ่น” ตั้งแต่การจักสานก้านกล้วย ปลูกผักสมุนไพร ไปจนถึงการละเล่นพื้นบ้าน  สร้างเสริมเด็กปฐมวัยด้วยทรัพยากรที่มี ภายใต้แนวคิด “สื่อดีไม่ต้องแพง ภูมิดีอยู่ที่เรียนรู้จากรอบตัว”  

คุณครู ฐิติตา ตินานพ  หรือครูพอย  เล่าถึงกระบวนการกิจกรรม ว่า “ครูจะพาเด็ก ๆ ไปสำรวจธรรมชาติรอบตัว ไม่ว่าจะเป็นต้นไม้ พืชพรรณท้องถิ่น หรือสิ่งแวดล้อมใกล้เคียง เราอยากให้เด็ก เห็นว่าสิ่งรอบตัวสามารถเป็นแหล่งเรียนรู้ที่สร้างความสนุกสนาน และความสุขได้    ครูมีการปลูกพืชผักสมุนไพร ให้เด็ก ๆได้เรียนรู้ การดูแลต้นไม้ คุณค่าของสมุนไพรพื้นบ้าน”

กิจกรรมของครูพอย เน้นไปที่การสร้างเสริมสุขภาวะ ผ่านสื่อดี รอบตัว เด็ก  ด้วย ทางศูนย์พัฒนาเด็กเล็กได้เข้าร่วมโครงการ มหัศจรรย์นิเวศสื่อสุขภาวะเพื่อเด็กปฐมวัย จากสำนักสร้างเสริมระบบสื่อและสุขภาวะทางปัญญา (สำนัก11) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ(สสส.) และร่วมเป็นเครือข่ายครูมหัศจรรย์ ของกลุ่ม wearehappy องค์กรสาธารณประโยชน์   โดยนิเวศสื่อสุขภาวะ เป็นแนวคิดที่มุ่งเน้นการสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อพัฒนาการของเด็ก โดยใช้ สื่อ เป็นเครื่องมือในการส่งเสริม สุขภาวะที่ดี ในทุกมิติ ได้แก่ กาย จิตใจ อารมณ์ สังคม และสติปัญญา

 “เด็ก ๆ ในศูนย์ของเรา เรียนรู้ว่าของเล่นที่ดีไม่จำเป็นต้องแพง เราสอนให้เด็กๆ ทำของเล่นจากธรรมชาติ เช่น ม้าก้านกล้วย เมล็ดพันธุ์หลากสี กังหันล่อลม หรือกระถางผักจากขวดพลาสติก เป็นการฝึกทักษะเรื่องความคิดสร้างสรรค์ และปลูกฝังแนวคิดเรื่องการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่าอีกด้วย”

 ที่ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านบุอันโนง ได้นำแนวคิดของครอบครัว 3 ดี มาประยุกต์ใช้กับผู้ปกครอง  โดยครูพอย เล่าว่า   ” กิจกรรมครอบครัว 3 ดี ช่วยให้เด็กมีสุขภาวะที่ดี  ครูสร้างการมีส่วนร่วมกับผู้ปกครอง ส่งเสริมให้เด็กและครอบครัวได้ทำกิจกรรมร่วมกัน  ลดเวลาการใช้หน้าจอ และเพิ่มเวลาคุณภาพภายในบ้าน การทำขนมพื้นบ้าน การจักสาน และการละเล่นแบบดั้งเดิมก็เป็นอีกกิจกรรมที่เรานำมาใช้เพื่อให้เด็กเรียนรู้วัฒนธรรมของตนเองและมีความสุขกับการเรียนรู้แบบไม่ต้องพึ่งพาสื่อหน้าจอมากเกินไป     เราพบว่า เด็กบางคนมีปัญหาด้านพฤติกรรมและอารมณ์ เช่น ติดหน้าจอหรือขาดการดูแลจากครอบครัว ทางศูนย์ฯจึงจัดให้มีพื้นที่พูดคุยระหว่างครูกับผู้ปกครองวันละ 10-20 นาที เพื่อให้คำแนะนำและหาแนวทางแก้ไขร่วมกัน ตัวอย่างเช่น มีเด็กคนหนึ่งที่คุณยายขังไว้คนเดียวพร้อมกับโทรศัพท์มือถือ เมื่อเราพูดคุยกับคุณยายและให้คำแนะนำเรื่องการดูแลแบบใกล้ชิด เด็กคนนั้นก็เริ่มเปลี่ยนไป เขามีความสุขมากขึ้น สนใจทำกิจกรรมกับเพื่อน ๆ และลดพฤติกรรมติดจอลง”

ตัวอย่างกิจกรรมสร้างภูมิดีผ่านภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านบุอันโนงได้สร้างสรรค์ขึ้น และสร้างความร่วมมือกับครอบครัวและได้ชุมชน มีดังนี้

1. กิจกรรมปลูกพืชผักสมุนไพรผู้ปกครองใช้เวลาที่พาเด็กมาเล่นสนามปลูกผัก ถางหญ้า ใส่ปุ๋ย และปลูกกล้วย เมื่อกล้วยแก่จะนำมาแขวนไว้ที่ศาลาให้เด็ก ๆ ได้รับประทาน การปลูกพืชผักสมุนไพรยังขยายไปที่บ้านเด็กที่เข้าร่วมกิจกรรม
2. ชวนปลูกผักฉลาดรู้โภชนาการ      ชวนเรียนรู้เรื่องอาหาร โภชนาการ ฝึกให้เด็กมีความสุขกับการปลูกและรดน้ำต้นไม้ เด็กได้รับประทานผักปลอดสารพิษ สร้างสุขภาวะที่ดีทั้งกายและใจ
3. กิจกรรมครอบครัว 3 ดีลดเวลาหน้าจอของเด็ก เสริมสร้างกิจกรรมร่วมกับครอบครัว เช่น การทำของเล่นจากวัสดุธรรมชาติ ซึ่งช่วยให้เด็กสามารถทำกิจวัตรประจำวันได้ดีขึ้น
4. กิจกรรมสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น  พัฒนาเด็กผ่านกิจกรรม เช่น การทำขนมโบราณ การจักสาน และการละเล่นพื้นบ้าน โดยมีปราชญ์ชุมชนเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้
5. กิจกรรมผลิตสื่อจากวัสดุธรรมชาติและรีไซเคิลการผลิตสื่อสร้างสรรค์ที่เด็กทำเอง เช่น ม้าก้านกล้วย เมล็ดพันธุ์หลากสี หนูน้อยนักสัมผัส กังหันล่อลม กระถางผักจากขวดพลาสติก ซึ่งช่วยฝึกทักษะการอดทน ความมานะ และการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
6. กิจกรรมผสานรักสามดีกิจกรรมที่พัฒนาจากกรณีเด็กติดหน้าจอ โดยให้ครูและผู้ปกครองพูดคุยกันวันละ 10-20 นาที เพื่อหาแนวทางพัฒนาเด็ก ส่งผลให้เด็กมีพัฒนาการด้านภาษา อารมณ์ดีขึ้น และลดพฤติกรรมติดหน้าจอ

นางสาวสายใจ คงทน   จากกลุ่ม wearehappy องค์กรสาธารณประโยชน์  กล่าวว่า “นิเวศสื่อสุขภาวะ”  ไม่ใช่แค่เรื่องของสื่อเพียงอย่างเดียว แต่คือการสร้าง สภาพแวดล้อมแห่งการเรียนรู้ ที่ช่วยให้เด็กเติบโตอย่างมีคุณภาพ ผ่านการมีส่วนร่วมของครอบครัว ชุมชน และสื่อที่เหมาะสมกับพัฒนาการของเด็กๆ  การสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเติบโตของเด็กผ่านสื่อที่สร้างสรรค์และการมีส่วนร่วมของชุมชน แนวคิดนี้ได้ถูกนำไปประยุกต์ใช้ในหลายพื้นที่ทั่วประเทศ โดยเฉพาะในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก และเครือข่ายครูมหัศจรรย์ที่ร่วมกันดำเนินกิจกรรมเพื่อส่งเสริมให้เกิดสื่อสุขภาวะของเด็กและครอบครัว  จากกิจกรรมต่างที่ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ร่วมดำเนินการ ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลง เด็ก ๆ มีสุขภาพแข็งแรงขึ้นทั้งร่างกายและจิตใจ  เรียนรู้การช่วยเหลือตัวเอง พัฒนาทักษะชีวิต และรู้จักภูมิปัญญาของชุมชน ครอบครัวมีส่วนร่วม  ผู้ปกครองเห็นคุณค่าของการใช้เวลาร่วมกัน สนับสนุนให้ลูกทำกิจกรรมกลางแจ้งแทนการอยู่กับหน้าจอ”