ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านภูมิสตึง อ.ปราสาท จังหวัดสุรินทร์ ใช้กระบวนการนิเวศสื่อสุขภาวะ เน้นการใช้ สื่อสร้างสรรค์ และภูมิปัญญาท้องถิ่น เป็นเครื่องมือในการพัฒนาเด็ก โดยบูรณการเข้ากับการจัดประสบการณ์ในห้องเรียนและสร้างการมีส่วนร่วมจากผู้ปกครองเด็ก
ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กถือว่าเป็นบ้านหลังที่สองของเด็ก ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านภูมิสตึง มีความพยายามที่จะทำให้บ้านหลังนี้ เป็นบ้านที่มีความสุขของเด็ก โดยให้ความสำคัญกับ สื่อดี หรือสื่อสร้างสรรค์ การประดิษฐ์ของเล่นที่เด็กทำเองได้ ร่วมกับการส่งเสริมให้ เกิด นิเวศสื่อสุขภาวะในครอบครัว มีการกระตุ้นส่งเสริมให้ผู้ปกครอง ร่วมกันผลิตสื่อ และของเล่นกับลูก เพราะเป็นการสร้างเวลาและความผูกพันที่มีคุณค่าร่วมกันในครอบครัว เด็กๆ ได้เล่นกับของที่ปู่ ย่า ตา ยายเคยเล่นมาก่อน ส่งทอดความรักความผูกพันระหว่างกันของคนในครอบครัว
ที่ศูนย์ฯเป็นอีกพื้นที่ดี อีกแหล่งหนึ่งที่จัดสภาพแวดล้อมเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ของเด็ก ในเช้าแต่ละวัน จะเห็นเด็กๆ ไปร่วมรดน้ำ และดูแลแปลงผักที่ครูได้จัดขึ้นมาเพื่อเป็น คลังอาหาร ที่เติมเต็มโภชนาการให้เด็กๆ และปลูกฝังนิสัยรักสุขภาพผ่านการกินผัก ทุกๆ สัปดาห์ เด็กๆ และคุณครูจะช่วยกันปลูกและดูแลพืชผักในศูนย์ฯ นอกจากเรียนรู้เรื่องพืช ผักแล้ว เด็กๆ ยังได้ซึมซับ หลักคิดเรื่อง ความรับผิดชอบ การมีวินัย ซึ่งเป็นรากฐานของทักษะชีวิตของเด็กอีกด้วย
สื่อสร้างสรรค์ ของเล่นจากหัวใจและสองมือ
คุณครูมาฆะศิริ ยานสิริ กล่าวว่า ครูจะชวนสร้างสื่อดี ที่ส่งเสริมการเรียนรู้โดยให้เด็กได้ลงมือทำ ร่วมกับครอบครัว และได้ชวนผู้เฒ่าในหมู่บ้านนำภูมิปัญหาท้องถิ่นมาประดิษฐ์สื่อดี ตั้งแต่ ม้าก้านกล้วย รถไขลานจากขวดน้ำ ไปจนถึงกังหันกระดาษ ซึ่งเด็กๆ จะได้พัฒนาทักษะ กล้ามเนื้อมัดเล็ก พวกนิ้วมือ การหยิบจับ
การใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เสริมภูมิดีของเด็ก ผ่านกิจกรรมร่วมกัน เช่น สานปลาจากใบมะพร้าว ทำขนมตาล จากลูกตาลที่เก็บได้ในศูนย์ฯ เด็กๆ ได้เรียนรู้ว่าขนมไทยทำอย่างไรหรือ ตัดชุดตุ๊กตาจากผ้าไหมสุรินทร์ ให้เด็กเรียนรู้ลายผ้าไหมพื้นเมืองของจังหวัดสุรินทร์ซึ่งช่วยให้เด็กๆ ซึมซับ วัฒนธรรมของท้องถิ่นอีกด้วย ครูสิรภัทรพิมพ์ ธานีพูน กล่าวเพิ่มเติม
แนวคิด 3 ดี: บ้านดี สังคมดี สื่อดี
นิเวศสื่อสุขภาวะของศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านภูมิสตึง ไม่ได้จบแค่ในโรงเรียน แต่ครูได้ส่งต่อการบ้านสร้างสรรค์ สำหรับผู้ปกครอง ผ่าน แนวคิด 3 ดี (สื่อดี พื้นที่ดี ภูมิดี) สู่ครอบครัว โดยการใช้สื่อสร้างสรรค์: เป็นเครื่องมือเชื่อมใจ คุณครูจะให้โจทย์แก่เด็กๆ เพื่อชวนพ่อแม่มาทำของเล่นง่ายๆ ที่บ้าน เช่น ม้าก้านกล้วย ช่วยเสริมสมดุลการเคลื่อนไหวและจินตนาการ เรือใบฝาขวดน้ำอัดลม รถไขลานจากขวดน้ำ ฝึกเด็กคิดเชิงกลไก โทรศัพท์แก้วพลาสติก เด็กๆเรียนรู้เรื่องเสียงและการสื่อสาร การสานปลาจากใบมะพร้าว เป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาและฝึกสมาธิ กิจกรรมเหล่านี้เป็นการบ้านที่ ผู้ปกครองต้องมาใช้เวลาร่วมกันกับเด็กๆ ในครอบครัว ช่วยลดเวลาหน้าจอของเด็ก เพิ่มปฏิสัมพันธ์ระหว่างกัน
นอกจากนี้ ยังมีกระบวนการตั้งกติกาและข้อตกลงร่วมกัน เช่น -มีการจัด มุม 3 ดี ในบ้าน (มุมปลูกผัก มุมเล่น มุมทำกิจกรรม) -ลดการใช้โทรศัพท์มือถือของเด็ก -ปกครองใช้เวลาเล่นกับเด็กหลังจากทำงานบ้านเสร็จ
กระบวนการเหล่านี้ ล้วนช่วยให้เด็กได้รับประสบการณ์การเรียนรู้ที่สอดคล้องกันทั้งที่บ้านและโรงเรียน
“เด็กๆ ที่เติบโตมาในสภาพแวดล้อมที่ให้พวกเขาได้คิด ได้ลอง ได้เล่น และได้เรียนรู้ไปพร้อมกับชุมชน จากภูมิปัญญาของผู้ใหญ่ สร้างภูมิดีในตัวของเด็ก การเรียนรู้ไม่ได้มาจากหน้าจอ แต่เกิดขึ้นจากการได้สัมผัสของจริง และการได้รับความรักจากคนรอบตัว” ครูมาฆะศิริ กล่าวเพิ่มเติม
โครงการ มหัศจรรย์นิเวศสื่อสุขภาวะ คือบทพิสูจน์ว่า สื่อสร้างสรรค์และภูมิปัญญาท้องถิ่นสามารถเป็นเครื่องมือที่ทรงพลังในการพัฒนาเด็กปฐมวัย และการเรียนรู้ที่แท้จริงไม่ได้อยู่แค่ในตำรา แต่อยู่ในวิถีชีวิตที่เด็กๆ ได้สัมผัสทุกวัน จากการทำสื่อสร้างสรรค์ร่วมกัน พ่อแม่หลายคนเริ่มเห็นความเปลี่ยนแปลงของลูก เช่น เด็กมีความอดทนมากขึ้น จากการลองผิดลองถูกได้ทำสื่อ ทำของเล่นด้วยตัวเอง เด็กกล้าแสดงออกและเล่าเรื่องได้ดีขึ้น เพราะได้เล่นบทบาทสมมติและอวดผลงานของตนเอง ผู้ปกครองมีเวลาคุณภาพกับลูกมากขึ้น เพราะได้ใช้เวลาร่วมกัน จากที่เด็กเคยงอแง ขอเล่นมือถือ ตอนนี้เขากลับอยากทำของเล่นกับผู้ใหญ่แทน ผู้ปกครองคนหนึ่งเล่าให้ครูฟัง
ท้ายที่สุด นางสาวสายใจ คงทน กลุ่ม wearehappy หัวหน้าโครงการ กล่าวถึงแนวคิด นิเวศสื่อสุขภาวะ ที่เครือข่ายครูมหัศจรรย์ร่วมกันดำเนินงาน ภายใต้โครงมหัศจรรย์นิเวศสื่อสุขภาวะเพื่อเด็กปฐมวัย โดยการสนับสนุนจากสำนักสร้างเสริมระบบสื่อและสุขภาวะทางปัญญา (สำนัก11) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ(สสส.) ร่วมกับภาคีเครือข่ายครูปฐมวัยทั่วประเทศว่า
นิเวศสื่อสุขภาวะ มุ่งเน้นให้สื่อเป็นมากกว่าสิ่งที่ใช้ดูหรือเล่น แต่เป็น เครื่องมือที่เชื่อมโยงเด็กกับสิ่งแวดล้อมรอบตัว และ เสริมสร้างสุขภาวะในทุกมิติ ได้แก่ กาย จิตใจ อารมณ์ สังคม และสติปัญญา เน้น สื่อสร้างสรรค์จากธรรมชาติและภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อให้เด็กได้ใช้วัสดุรอบตัวมาสร้างสรรค์ของเล่น เสริมจินตนาการ ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชน ผู้ปกครองเป็น ผู้เรียนรู้ร่วมกับเด็ก ผ่านสื่อและกิจกรรมสร้างสรรค์ ปรับสภาพแวดล้อมเป็นพื้นที่ดีส่งเสริมพัฒนาการเด็ก และส่งเสริมภูมิดี เกิดสุขภาวะทางกายและจิตใจที่ดี ลดการใช้หน้าจอที่ไม่เหมาะสม เพิ่มกิจกรรมที่ช่วยให้เด็กพัฒนาอย่างสมดุลในทุกมิติ ทั้งกาย จิต สังคม ปัญญา
